Een metafoor is als een cadeau

Jassentechniektherapie. Er werd reclame voor gemaakt in een voorfilmpje in de Leeuwarderbioscoop. Nooit van gehoord, en dus de website maar even bekeken. Bij sommigen mensen is de kapstok te vol, zo begrijp ik. Daarmee wordt niet gedoeld op de kapstok in de gang, maar op henzelf. Er zijn teveel ‘jassen’ op hun kapstok terecht gekomen, negatieve overtuigingen, angsten of nare ervaringen. Daarmee zijn ze ook het zicht op de kapstok, op zichzelf, kwijt geraakt. De jassentechniektherapie zegt te willen helpen om deze ‘jassen’ weer van de kapstok te halen.

Kapstok wordt hier als een metafoor gebruikt. Mensen als kapstok. We werden er wat lacherig onder. Ik stelde voor om een schoenentechniektherapie te ontwikkelen. Daarin leren mensen om knellende ‘schoenen’ uit te doen, zich te bevrijden van wat pijn doet en maakt dat ze niet meer vooruit komen in het leven. Of mensen ervaren dat ‘schoenenpoetsen’ weer glans kan aanbrengen in hun leven. Of, zoals een collega vaak zegt, jezelf en anderen mooi maken.

Jassen, kapstok, schoenen, het zijn metaforen. Een metafoor is een uitdrukking met een overdrachtelijke betekenis daarin. Een ander voorbeeld. Jan is een watje. In deze uitdrukking worden Jan en watje met elkaar verbonden, waarmee ook aspecten van een watje, zoals zacht, stelt niet veel voor, etc. aan Jan worden verbonden. Metafoor komt van een Grieks woord wat overbrengen betekent. De sfeer en eigenschappen van het ene begrip worden overgedragen op het andere begrip. Nevel ligt als een sluier over het landschap.

Vanouds wordt in psychotherapie gebruik gemaakt van metaforen. Dat geldt zeker voor de analytische en op inzicht gerichte therapieën. Maar ook in cognitieve of oplossingsgerichte therapieën heeft de metafoor een plek: in april wordt op een conferentie van de Vereniging van Gedragstherapie en Cognitieve Therapie een workshop gewijd aan het werken met metaforen. Bij therapieën die zich richten op relaties, partners, gezinnen is de metafoor zelfs in de naam terecht gekomen en spreekt men van systeemtherapie.

Je kan een onderscheid maken tussen cliëntmetaforen en therapeutmetaforen. Cliënten drukken zichzelf regelmatig uit in metaforen. ‘ik zit op slot’ is een voorbeeld van zo’n metafoor. Dat kan zoiets betekenen als ‘ik kan me niet uiten’, en zo zal de uitdrukking dan ook vaak opgepakt worden. Maar je kan deze metafoor ook samen verder uitpakken en preciezer gaan bekijken. Dat kan door andere aspecten van een slot erbij te betrekken.

Een slot heeft vaak een sleutel. Soms zijn er meerdere en moet je kijken welke past. Is de sleutel verloren of weggegooid? Misschien was er een tijd dat de deur gesloten moest worden. Door zo de metafoor van het slot uit te werken kan het probleem verder worden verkend. Het kan zijn dat de cliënt door het zelf uitwerken van een intuïtief gekozen beeld de ‘sleutel’ vindt.

De therapeut kan aansluiten bij en gebruik maken van de door de cliënt aangedragen metaforen. Of zelf metaforen gebruiken. Wanneer een patiënt er tegen aanhikt dat de therapie nauwelijks lijkt te vorderen, kan de therapeut uitleggen dat het nu eenmaal lang duurt, en hard werken is. Of hij zegt ‘een mooi huis bouw je niet in een dag’. Net als bij het bouwen van een huis kost therapie tijd en moeite. Maar je weet waarvoor je het doet.

Metaforen worden ook veel gebruikt in management. Zo koos GGZ-Friesland voor een aan het zeilen ontleende metafoor, en verscheen er een beleidsplan getiteld “scherp aan de wind”. In die metafoor was veel verpakt. Er zou veel gevraagd worden van werknemers, de koers zou scherp zijn, buiswater kon nat maken.

Een metafoor is als een cadeau. Hoe vindt u het als anderen een cadeau alvast voor u zouden uitpakken? Een metafoor die uitgelegd wordt verliest aan kracht. Een goede metafoor inspireert, om op andere manieren naar iets te kijken, om nieuwe oplossingen voor oude problemen te zoeken. Het is een echt cadeau.

Metaforen zijn goed te gebruiken in therapie, en er zijn veel verschillende therapieën te vinden, die er gebruik van maken. In de bioscoop werd reclame gemaakt voor de jassentechniektherapie. Iedereen met ernstige klachten of problemen doet er goed aan zich te verzekeren van deskundige hulp. En dus niet zomaar bij iedereen zijn jas aan de kapstok te hangen. Ook al maken ze reclame.